Uit LOKO 25 – Een kwarteeuw studenten in beweging (Evelien Coeckelberghs)
Ithaka is de langstlevende activiteit georganiseerd door de voormalige Kultuurraad, en door LOKO Cultuur. Het idee ontstond op de algemene vergadering van Kultuurraad die een grootse artistieke activiteit op poten wilde zetten. Ithaka laat ieder jaar een vers blik jonge beeldende kunstenaars los op een bijzondere locatie.
De eerste editie, een ééndagstentoonstelling, vond plaats in 1992 met als thema Odyssee. Deze editie werd opgevat als een parcours doorheen de stad, waarop de wandelaar geconfronteerd wordt met hedendaagse beeldende kunst. Ithaka werd niet georganiseerd voor een niche-publiek, maar net voor Leuvenaars, studenten, scholieren en toevallige passanten. Doorheen de jaren groeide Ithaka uit tot een meerdaags festival gebonden aan één locatie. Elk jaar opnieuw wordt er op zoek gegaan naar een locatie die een specifieke sfeer uitademt en een interessante geschiedenis heeft. Enkele locaties die al eerder gebruikt werden zijn de Vaartkom, de flatgebouwen van het Sint-Maartensdal en de Sint-Pieterssite aan de Brusselsestraat.
Nadat de locatie vastligt, bezoeken kunstenaars vanuit heel België (ja, ook walen zijn welkom!) de site en kunnen zij een voorstel tot realisatie van hun project indienen. De laatste jaren werd meestal voor een bepaald thema gekozen. Met externe hulp mensen uit het vak, waaronder het Lieven Gevaertinstituut, wordt een selectie gemaakt zodat er een vijftiental kunstenaars overblijven. Deze kunstenaars krijgen een budget waarmee ze hun plannen kunnen realiseren.
Uitgeverij Peeters was er van in de beginjaren bij. In ruil voor het drukwerk van affiches, flyers, uitnodigingen en catalogus kiezen zij een kunstwerk van een van de deelnemende kunstenaars uit. Deze “investeringen in de toekomst” worden opgehangen in de kantoren zodat alle werknemers hiervan kunnen mee genieten. Het is een lucratieve samenwerking. Het parcours bouwde doorheen de jaren dan ook naam op als springplank voor jonge kunstenaars. De tentoonstellingen worden dan ook nauwgezet door het veld gevolgd, en heel wat kunstenaars die nu het mooie weer maken in België en ver daarbuiten, stonden in hun jonge jaren op Ithaka. Denken we maar aan Hans Op de Beeck, Virginie Bailly, Angelo Vermeulen of recenter Tamara Van San en Samuel Vanderveken.
Ithaka wordt georganiseerd én gefinancierd door LOKO Cultuur. Dit betekent dat het een zaak is van vrijwillige medewerking van een groep studenten, alles draait dus rond de motivatie van de ploeg.De Ithakaploeg moet elk jaar opnieuw opgestart worden, maar de laatste jaren zorgde een zekere continuïteit ervoor dat de nodige ervaring steeds werd doorgegeven. Op die manier kon telkens een kwalitatief interessant eindresultaat bereikt worden.
Het doel van Ithaka is drieledig. In de eerste plaats wil Ithaka jonge talentvolle kunstenaars de kans geven om werk tentoon te stellen op een ongebonden manier. Door financiële en technische ondersteuning kunnen de kunstenaars aan de slag gaan om een nieuw werk, passend binnen het thema van de tentoonstelling, te realiseren en zo een plaatsje in de kunstwereld trachten te verwerven. Ten tweede vervult Ithaka een belangrijke functie voor het Leuvense publiek. Jaarlijks bezoeken zo’n drieduizendtal mensen Ithaka. Velen onder hen zijn nauwelijks vertrouwd met hedendaagse kunst. Ten derde vervult Ithaka een belangrijke functie voor de leden van de Ithaka-werkgroep. Deze werkgroep is vanaf september tot maart druk bezig om het hele productieproces van Ithaka in goede banen te leiden. Ieder lid van de werkgroep werkt actief mee aan de realisatie van het project en kan op deze manier belangrijke ervaring opdoen in de culturele sector.
Sinds Ithaka in 1992 begon als een ééndagstentoonstelling, is de expositie uitgegroeid tot een volwassen project. Ithaka heeft jarenlang het concept van het stedelijk parcours gehanteerd. In de zuiverste zin is een lineair parcours zoals Ithaka het hanteert, als het ware de bezoeker bij het handje nemen en mooi langs elk werk leiden tot het eindpunt waar hij of zij met een tevreden gevoel kan genieten van een laatste borrel. Daarom heeft men de laatste jaren gekozen om Ithaka te laten plaatsvinden binnen één bepaalde locatie en zonder een vooraf bepaald parcours waardoor de bezoeker kan zappen, surfen in het complexe lappendeken van tentoongestelde werken. Hoe inefficiënt het zappen ook moge zijn, het is veruit de meest verrassende manier om te ontdekken. De voorbije edities van het beeldende kunstenfestival Ithaka hadden omwille van hun locatiegericht karakter elk een eigen klemtoon en boden in die zin telkens iets nieuws. In een korte schets van vorige edities kan u een glimp opvangen van Ithaka’s geschiedenis.
1998 Ithaka Retour
Er werd gekozen om een vergeten buurt in de kijker te zetten: Sint-Maartensdal. Weinig studenten zijn vertrouwd met deze buurt. Bovendien zou toen de locatie in het middelpunt van de belangstelling komen te staan door de renovaties aan de torens. Het was, naast Sint-Maartensdal als “expositieruimte” ook de bedoeling om de bewoners actief bij het project te betrekken, zodat niet enkel hun buurt gebruikt werd, maar de bewoners ook iets in ruil kregen. Positieve reacties van zowel de bewoners als van de bezoekers, maakten van deze Ithaka wederom een succes.
1999 Ithaka, Your guide to IN VITRO sightseeing
De locatie bestond uit een combinatie van twee winkelgalerijen, Leuven Shopping Center en Super City, aangevuld met het tussenliggende deel van de Diestsestraat. De bedoeling was om het Ithakaconcept nieuw leven in te blazen in een stadsgedeelte dat zich profileert als economische publiekstrekker. Deze keuze had tot gevolg dat ook een niet-doelgericht publiek (winkelpubliek) oog in oog kwam te staan met hedendaagse kunst. Op die manier werd het elitaire karakter verzwakt waaronder hedendaagse kunst lijdt. Ook dwingt het de kunst zichzelf in vraag te stellen: in hoeverre dreigt ook kunst met een inhoud te verworden tot loutere decoratie als ze tussen en in etalages tentoongesteld wordt.
2000 Ithaka vwa Püblik
Deze editie kon zich gelukkig prijzen met een locatie die al jaren bovenaan het verlanglijstje stond van vele Ithakaploegen. Bovendien kreeg ze een extra dimensie door de gedaanteverwisseling die de stationsbuurt op dat ogenblik onderging. Een aantal gebouwen werden door Ithaka voor het eerst, een aantal voor het laatst in de kijker gezet. Het station roept ook ideeën op van mobiliteit, een dagelijkse stroom van anonieme pendelaars. Door een confrontatie met kunstwerken werden deze mensen even naar een zijspoor afgeleid.
2001 Ménage à trois
Tijdens deze extra lange feesteditie stond de relatie tussen stad en universiteit centraal. Tussen de Universiteitshallen en de Centrale Bibliotheek stelden vijftien kunstenaars in universitaire gebouwen hun werken tentoon. Door de tentoonstelling drie dagen open te stellen, werd een groot en gevarieerd publiek bereikt.
2002 It’s only water but hey, what a view!
Voor de tiende editie, aan de Leuvense vaartkom, werd ervoor geopteerd om niet rond een thema te werken, maar te vertrouwen op de interactie tussen kunstwerk en ruimte enerzijds en kunstenaars onderling anderzijds. Rode draad in It’s only water but hey, what a view was een nieuw creatieconcept: twee kunstenaars die elkaar niet kenden, werden door Ithaka aan elkaar gekoppeld om samen te werken. Blind date als tentoonstellingsconcept.
2003 Voy(AG)eur
Na tien lineaire parcours was Ithaka klaar voor ‘a whole new way to experience arts’. Ithaka strandde in het Kunstencentrum STUK. Het neem-de-toeschouwer-bij-de-hand-idee werd overboord gegooid en zwerven door het gebouw werd een must. Naast zap werd ook pop, soap, kitsch, bier en frieten in het concept opgenomen. Jessica Friday, the next big thing, maakte haar opwachting en daardoor werd Ithaka zelfs door Radio Donna opgepikt. Kunst zag er nog nooit zo roze uit.
2004 Re-framed
In 2004 stelde Ithaka de rol van de curator in vraag. Hierdoor werd er gezocht naar formules om de kunstenaars meer inspraak te geven in hun eigen tentoonstelling. Ithaka hield voor het eerst rondetafelgesprekken met de groep kunstenaars. De locatie werd een voormalig expo ’58-gebouw dat in Leuven gestrand is en reeds meerdere functies vervulde, van klooster tot internaat. Tijdens Ithaka Re-framed mochten veertien veelbelovende jonge kunstenaars er voor een laatste keer opnieuw leven in blazen.
2005 Eau revoir
Ithaka 13: er stond een oud, in onbruik geraakt zwembad op het Hogeschoolplein in Leuven dat is geannexeerd door 19 kunstenaars. Het gehele pand werd gebruikt: een inkomhal, een groepskleedruimte, een machinekamer, enz. We zouden kunnen zeggen dat dit een kenmerk van installatiekunst is: de expositie vond plaats in een bestaand gebouw dat om één of andere reden uit zijn oorspronkelijke functie is verheven. Er werd, met andere woorden, een andere betekenis aan een plek met een bepaalde geschiedenis toegekend, zonder dat de oude betekenis – die van het zwembad – op zichzelf verdwenen was.
2006 Artistic Chemistry
Met een minimum aantal kunstenaars werd een maximum aan effect bekomen in de talrijke labo’s en kamertjes van het leegstaand Farmaceutisch Instituut. De ‘groene draad’ die de toeschouwer door dit artistieke doolhof leidde maakte meteen de tentoonstelling zelf tot een kunstwerk waar het publiek deel van ging uitmaken. Kunstenaarsduo’s en soloartiesten wisselden elkaar af met een ‘artistic chemistry’ die in ongecompliceerd intrigerende werken de onderstromen van de menselijke drift en fantasie verkenden.
2007 Deus ex?!
Voor de vijftiende editie van Ithaka werd het oude gebouw van de voormalige Universitaire Parochie met verf beschilderd en met gips begoten. De religieuze sfeer die vroeger in het gebouw heerste, was nog voelbaar dankzij de kapel en de verschillende decoraties die nog overbleven. Er werd voor deze vijftiende editie dan ook gekozen voor het religiegerelateerde thema Deux Ex?!. Een titel die gevarieerde spirituele invalshoeken bood en de kunstenaars op verschillende manieren kon inspireren: Is God verdwenen uit ons hedendaagse leven? Is religie verbannen door onze maatschappij? Is deze verbanning een vooruitgang of achteruitgang? Met vragen over God en de verschillende godsdiensten in de wereld van vandaag, kaartte Ithaka XV een belangrijke wereldproblematiek aan die nog steeds zeer actueel is.
2008 Amphi-Bios
De titel van deze zestiende editie Amphibios is Grieks voor amfibie. Het thema werd ingegeven doordat deze editie plaats vond in het voormalig instituut voor land-en waterbeheer van de K.U.Leuven. Het verwijst naar de levensvorm van amfibieën die zowel op het land als in het water overleven. Deze dubbelzinnigheid leeft ook in de mens die bestaat uit het bewuste en het onbewuste. Kunstenaars spelen hier een bijzondere rol in omdat ze telkens in het bewuste het onbewuste proberen weer te geven. Naast deze eerder filosofische inspiratie werd er ook een milieuaccent geven aan de kunstvierdaagse. Tijdens het festival wist een bezoeker te vertellen dat hij nog in zijn jonge tijd in zijn marcelleke in dit gebouw had rondgelopen toen het hij op medisch onderzoek moest.
2009 Artlandis – Hic sunt dracones
Deze zeventiende editie draaide om ongeziene kunsten van de natuur die zich tot nu toe enkel toonden in de oneindigheid van de zee en diepten van de aarde. Deze editie was een ontdekkingstocht langsheen de mysterieuze wereld.
2010 XX + XY 18PLUS
Na achttien jaar ontwikkelen ging Ithaka terug naar de roots van het leven. Het thema “Ithaka 18+ ‘XX-XY’” was een verwijzing naar het volwassen worden, naar het mannelijke en het vrouwelijke, naar chromosomen en naar het mens-zijn op zich. De beeldende kunstententoonstelling werd volwassen, maar nooit volgroeid. Vanuit wetenschappelijke basis werd een oord voor inspiratie, creativiteit en kunst gecreëerd die verder streeft dan de menselijke DNA-fundamenten.
2011 – Onvoltooid Verleden tijd
Tijdens de negentiende editie greep men terug naar het concept van de eerste edities: een parcourstentoonstelling. In en rond de St.-Pieterssite gingen kunstenaars aan het werk. Deze editie benadrukte hoe heden en verleden hand in hand gaan.
Ithaka XX 